Onderzoekslocatie 7, de Gebrande Stein

Auteurs: MaasBandProject team

Onderzoekslocatie 7 is de eerste locatie die werd onderzocht door het MaasBandProject team.
Dit onderzoek vond plaats in 2020, net voor de aanvang van de werkzaamheden van de Hoxweerdbrug.

Op 2 maart begonnen de werkzaamheden van Consortium Grensmaas voor de nevengeul naast Maasband. Hierbij kreeg het MaasBandProject toegang om te zoeken naar de historische grenssteen “de Gebrande Stein”.

Afb.1. Onderzoekslocatie 7 in oranje aangegeven aan de westkant van de te ontgraven nevengeul
(contouren van de nevengeul in rood). De gestippelde lijnen geven de andere onderzoekslocaties weer.

De Gebrande Stein is een belangrijke historische grenssteen die het punt markeert waar vijf heerlijkheden (Elsloo, Stein, Leuth, Eisden en Vucht) samenkwamen, juist ten zuiden van Maasband. De locatie van de steen is op diverse historische kaarten aangeduid, waarvan de oudste uit 1686 dateert. Op basis hiervan kon de vermoede positie van de grenssteen nauwkeurig worden gereconstrueerd. Deze bevond zich op de westelijke oever van de vroegere Oeverendijkmaas.(zie artikel Bureaustudie MaasBandProject; 4.6.1 De Gebrande Stein).

Afb.2. de positie van de Gebrande Stein en de aangrenzende heerlijkheden, tekening Marnix Haesen.
De grenzen zijn niet meer met 100% nauwkeurigheid te reconstrueren. Aangenomen wordt dat de grenzen als rechte lijnen werden uitgezet vanuit de grenssteen.

De smalle strook van Vucht welke grenst aan De Gebrande Stein is een vermoeden, op de minuutkaart uit 1842 is deze strook namelijk niet (meer) ingetekend.

Afb.3. Minuutkaart Elsloo-Stein, de kaart is gebruikt om aan te tonen dat de smalle strook van Vucht niet meer aanwezig was ten tijde van het optekenen van deze kaart. Of de grens daadwerkelijk zo gelopen heeft is (nog) onduidelijk. Zou deze strook niet hebben bestaan dan is het onduidelijk hoe de vijf Heerlijkheden aan de Grenssteen hun verzamelpunt hebben gehad. De strook is een meest voor de handliggende suggestie.

Op de vermoede locatie was in het weiland naast Maasband geen grenssteen meer zichtbaar, daar is al sinds de vijftiger jaren van de vorige eeuw gezocht. Misschien stond de steen nog in de ondergrond, afgedekt door jonge alluviale afzettingen van de Maas. Het uiterlijk van de steen was niet bekend. Mogelijk betrof het een hardsteen gemaakt van blauwgrijze Carbonische kalksteen (Naamse steen) uit het Maasdal in België, met een grootte van circa 1 tot 2 m. De steen zou ook opschriften kunnen hebben waarmee de waardigheid van de steen en van de heerlijkheden werden uitgedrukt. De onderzoekslocatie valt juist samen met de contouren van de nevengeul (zie afb.1.) en omdat voor de bouw van de brug hier grondwerkzaamheden gingen plaatsvinden kon het onderzoek worden uitgevoerd.

Afb.4. De positie van de Gebrande Stein aangegeven als blauwe punt. De grenzen van de heerlijkheden zijn met een groene stippellijn aangegeven, de rode lijnen zijn de contouren van de nevengeul. Doordat de brug juist op dit punt werd aangelegd, kwam er een mogelijkheid om te zoeken naar de grenssteen. Op deze satellietfoto van Google Maps uit 2020 zijn de brugpijlers al aangelegd.

Het onderzoek bestond uit het aanleggen van een zoekput van 10 m x 10 m ter plaatse van de meest waarschijnlijke positie die door het historisch onderzoek was vastgesteld. De put kon, indien er geen steen zou worden aangetroffen, in stappen worden vergroot en verdiept. Er diende zowel een vlak- als profieldocumentatie plaats te vinden. Essentieel was dat de dijk contextueel werd onderzocht in relatie tot de stratigrafische opbouw van de alluviale dalbodem en ten opzichte van overige aangrenzende grondsporen en/of materiële resten.

Afb.5. de werkzaamheden ter plaatse.

De onderzoeksvragen welke werden opgesteld:

• Is ter plaatse van de historische positie van de vijfheerlijkheden grenssteen nog een historische grenssteen in de bodem aanwezig?
• Zo ja, hoe is de steen (stratigrafisch) ingebed in de alluviale bodem?
• Welke uiterlijke kenmerken vertoont de steen?
• Zijn er bijbehorende grondsporen of materiële resten?
• In hoeverre komt de feitelijke positie van de steen overeen met de verwachte positie?

Resultaten van het onderzoek.

Op de locatie welke het MaasBandProject team voor ogen had, werd inderdaad onder het maaiveld een grenssteen aangetroffen. Het MaasBandProject team wist deze grenssteen middels historische kaarten te lokaliseren en in kaart te brengen. De grenssteen lag ongeveer 30 centimeter onder het maaiveld en stond verticaal in de grond. Hiermee werd het historisch belang van deze locatie als vijfheerlijkhedenpunt bevestigd. Verwachtingen dat het een grote indrukwekkende steen zou zijn kwamen echter niet uit.
Nader onderzoek wees uit dat het om een grenssteen uit de tijd van Napoleon ging. Wellicht is de oude grenssteen in de Franse Tijd vervangen door een nieuwere steen en werd deze op precies dezelfde plek ingegraven.