De Gebrande Stein 

Auteurs Har Wijnen, Wim Hendrix, Guus Peters en Danny Lemmens

De Gebrande Stein oftewel Blauwe Stein is een historische grensmarkering van het punt waar de grenzen van vijf voormalige heerlijkheden bij elkaar komen: Elsloo, Stein, Eijsden, Vucht en Leuth. Deze wordt op een tweetal kaarten uit het einde van de 17e en het begin van de 18e eeuw aangeduid. De Gebrande Stein is aan het maaiveld niet waarneembaar en hoe hij eruit heeft gezien is evenmin bekend. Hoogstwaarschijnlijk was het een grote stenen grenspaal, eventueel met opschriften, maar dat is niet met zekerheid te stellen. Deze grenssteen kan nog onder het maaiveld aanwezig zijn. Op een kaart van de heerlijkheid Elsloo uit 1686 staat de Gebrande Stein gemarkeerd (fig. 4.6.1). De gebrande Stein wordt in historische documenten ook wel Blauwe Stein genoemd, mogelijk omdat deze van blauwkleurige Naamse hardsteen is gemaakt. Wij hanteren in deze rapportage de naamgeving “Gebrande Stein”. In de streektaal wordt dat “Gebrende Stein”. Gebrand (gebrend) kan verwijzen naar het proces om de duurzaamheid van de Naamse steen te vergroten door een extra brandproces. Het kan mogelijk ook verwijzen naar het waarmerken van een steen (brandmerken) vanwege de importantie van deze grenssteen.

De kaart van de Baronie Stein uit 1723 biedt nog meer houvast (fig. 4.6.3). Deze kaart is aanwezig in het archief familie Merode-Westerloo te Brussel (Cartes et plans nr.16) en wordt door Munsters vrij uitvoerig behandeld.175 De Gebrande Stein is op deze kaart duidelijk gemarkeerd. Overigens noemt Munsters in zijn publicatie de Gebrande Stein ook ‘Blauwe Steen’ zonder duidelijk aan te geven waaraan hij deze naam heeft ontleend. De Gebrande Stein wordt op de kaart uit 1723 aangeduid met je en tevens worden Elsloo, Eijsden en Vucht op deze kaart aangeduid als zijnde de heerlijkheden die hier een gezamenlijk grenspunt hebben.

Het eerste veldonderzoek bestond uit het traceren van de locatie van de Gebrande Stein. Aan de hand van archiefkaarten werd bepaald waar de grenssteen zich eventueel kon bevinden.

De rode stip geeft de locatie aan welke het MaasBandProject team had bepaald voor de grenssteen. Zicht vanaf de bocht in de Nieuwe Dijkweg in zuidoostelijke richting.

Eerst werden alle bomen en afscheidingen verwijderd.

Hierna kon de graafmachinist beginnen met graven waarbij voorzichtigheid geboden was om eventueel niets te beschadigen. 

Op de plek welke het MaasBandProject team had bepaald werd inderdaad een grenssteen aangetroffen. 

Het was echter niet de gezochte Gebrande Stein maar een grenssteen uit de tijd van Napoleon.

De eerste schriftelijke verwijzing naar deze grensmarkering dateert echter al uit 1612 blijkens een registerstuk uit het archief van de heerlijkheid Elsloo, waarin de volgende tekst is opgenomen: “Arcken Wijnen ende Veusken Godtwauts voermaels Wijn Heynen van enen halven bonre landts Ende is nu bampt gelegen in genen Koeck regenoet des heren van Steyn weerdt ten eenre ter andere Heyn Dassen ende Arken Wijnen erven uutschietende op ten reyn genaempt den Blauwen Steyn daer vijf landstheren op reynen.” (inv. nr. 351, folio R7). Op basis hiervan kan gesproken worden van een vijfheerlijkhedenpunt. Op dit punt kwamen de heerlijkheden Elsloo, Stein, Vught, Eijsden en Leuth bij elkaar. Aan de hand van de perceleringen en structuren op de kaart van Stein uit 1723 is de locatie op de Rivierkaart Maas van 1847 bepaald.

Overigens is in het verleden al eerder naar de Gebrande Stein gezocht, namelijk in 1776 in het kader van een geschil tussen de heerlijkheden Elsloo en Vucht. In een register uit 1776 is namelijk gebleken dat er onenigheid was over de ligging van de grenzen en is gezocht naar een grenssteen die in Maasband nabij Claesens-Dries uit Vucht aanwezig moest zijn. Die steen kon echter op 3 juni 1776 niet door afgevaardigden van Vucht aangewezen worden. Vervolgens zijn op 4 juni 1776 door gerechtsbodes uit Elsloo, Stein, Eijsden en Vucht verwoede pogingen gedaan en werd diep gegraven naar de grenssteen, maar deze werd volgens het genoemde document niet gevonden. Ook is gebleken dat bij een van de eerste excursies van het Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap rond 1952 de locatie van de Gebrande Stein is bezocht.176

175         Munsters, 1953

176         Het Archief Munsters, dat berust bij de Stichting Erfgoed Stein, bevat hierover een brief van B.E.P. Eeuwens aan A.J. Munsters gedateerd 24 dec. 1957.

Figuur 4.6.3. De Gebrande Stein (j4) op de Baroniekaart van Stein uit 1723 (Archief Westerloo te Brussel, cartes et plans nr.16).

Figuur 4.6.4. De vermoedelijke locatie van de Gebrande Stein aangeduid op een Google Earth satellietopname uit 2018 (geel vierkantje).

Op 2 maart 2020 begonnen de werkzaamheden van Consortium Grensmaas voor de nevelgeul wat gerealiseerd gaat worden naast Maasband. Bij deze werkzaamheden kreeg het MaasBandProject de toegang om te zoeken naar de historische grenssteen “de Gebrande Stein”.  Op de locatie wat het MaasBandProject team voor ogen had werd onder het maaiveld een grenssteen aangetroffen. Het Maasbandproject-team wist deze grenssteen middels historische kaarten te lokaliseren en in kaart te brengen. In samenwerking met het Consortium Grensmaas wisten we te bepalen dat de locatie van de grenssteen net op of net naast het werkgebied viel. Het was de vraag of de steen gevonden kon worden gezien de locatie, ware het niet zo dat de hoogwaterbrug precies ter hoogte van de grenssteenlocatie komt te liggen. Omdat de graafwerkzaamheden voor de brug ook buiten het werkgebied vallen, en net ter hoogte van de grenssteen, kon er met succes gezocht worden naar de grenssteen. Nader onderzoek wees uit dat het om een grenssteen uit de tijd van Napoleon ging.

Bron: Het Maasbandrapport; Archeologisch en landschapshistorisch bureauonderzoek van de Grensmaas - deellocatie Maasband - gemeente Stein. Hoofdstuk 4.6.1.