auteurs: Rob Paulussen, Wil Klarenaar en Danny Lemmens

Hoge waterstanden en overstromingen van de Maas zijn een natuurlijk proces. Zij komen vooral voor als smeltwater (vanuit o.a. de Ardennen) zich verenigt met zware regenval waardoor de waterafvoer van de Maas aanzienlijk groter wordt.

Mensen gingen in nederzettingen langs de rivier wonen voor o.a. het grondgebruik wetende dat de rivier soms haar oevers verlaat. Voor de komst van kunstmest was een overstroming in de winter de ideale bron voor vruchtbare slib dat dan over de akkers werd verspreid. Zomeroverstromingen zoals recent leidden tot gewasschade.

Door de eeuwen heen zijn er diverse meldingen geweest van overstromingen.

Hieronder een greep uit de lijst van overstromingen:

Enkele grotere overstromingen;

Overstroming januari 1643

In de winter van de jaren 1642 en 1643 worden er in heel Europa zware overstromingen in het Maasgebied in de kronieken vermeld. Dat leidt op plaatsen ook tot verlegging van de loop van de Maas zoals dit tussen Nattenhoven en Stokkem (B) is aangegeven op de Tranchotkaart (fig. 1).

Figuur 1: Op de Tranchotkaart uit 1805 staat met jaartal 1642 een historische verlegging van de loop  van de Maas tussen Nattenhoven en Stokkem aangeduid (rode kader)

Overstroming december 1880

In de tweede helft van december 1880 bereikt de Maas wederom een zeer hoge waterstand. Op 23 december breekt even ten zuiden van Maasband de Maasdijk door. Het gat heeft al snel een breedte van 20 meter. Dit gat groeit uit tot wel 150 meter breedte met een verval van 40 cm. Door de dijkdoorbraak komen zo'n 85 huizen onder water te staan waardoor 100 gezinnen worden getroffen. Maasband komt op een eiland te liggen en was slechts bereikbaar met een enkel veer.

Figuur 2: Kaart met betrekking tot de kanalisatie van de Maas uit 1912. De gele zones geven het overstromingsgebied in maart 1910 aan. De blauwe zones in december 1880. Eveneens zijn dijkdoorbraken in 1880 aangeduid.

Overstroming januari 1926

De winter van 1925/1926 is zeer koud. Vanaf halverwege november worden er al veel vorstdagen geteld en sneeuwt het geregeld. Deze kou en sneeuwval zetten door tot begin december, met als gevolg dat het op de koudste Sinterklaasdag van de twintigste eeuw zo’n zeventien graden Celsius vriest. In het noorden van België en zuiden van Nederland ligt een dik pak sneeuw van soms wel zestig centimeter. Vanaf half december slaat het weer om. Het begint extreem veel te regenen. Zo valt in december 1925 in de Ardennen bijvoorbeeld 328 millimeter regen. De rivier stijgt hierdoor tot recordhoogte.

Overstroming december 1993

Na een periode van aanhoudende regen stijgt de waterstand van de Maas tot een recordhoogte. Op 20 december 1993 treedt de Maas voor het eerst buiten haar oevers en op 22 december gebeurt dit op meerdere plaatsen in Limburg. Ongeveer 8% (18.000 ha) van de oppervlakte van de provincie Limburg staat onder water.
Nooit eerder was zo'n hoge afvoer gemeten: 3.120 m3/sec. In Borgharen bereikt de Maas een recordhoogte van 45,90 meter boven NAP. Ruim een jaar later, in januari 1995, worden de gebieden langs de Maas opnieuw getroffen door grootschalige overstromingen.

Figuur 3: Rijkswaterstaat luchtfoto 1993  genomen richting het zuid-oosten. Rechts midden Maasband.

Overstroming juli 2021

In juli worden in delen van Europa door langdurige regenval diverse grote overstromingen gemeld. Duitsland, België, Polen, Kroatië, Italië, Luxemburg, Roemenië, Zwitserland en Nederland krijgen te maken met een zware stormdepressie die vanuit Frankrijk naar Duitsland drijft en hier dagenlang blijft hangen. Veel gebieden krijgen te maken met een enorme langdurige regenval wat ervoor zorgt dat beken en rivieren buiten hun oevers treden.

Ook in Limburg krijgt men te maken met deze overstromingen. In Valkenburg treedt de rivier de Geul buiten haar oevers en veroorzaakt veel schade. In Voulwammes breekt ten gevolge van de grote watermassa de dijk door. Hierdoor moeten dorpen als Voulwammes en Bunde ontruimd worden.

Figuur 4 ;Valkenburg, bron: Wikipedia.

Een meetpunt voor waterstanden bij Elsloo laat zien dat in de nacht van 14 op 15 juli de waterstand van de rivier de Maas begint te stijgen. Op dit meetpunt meet men normaal een waterstand van 33 NAP. We zien dus dat de Maas al een hogere waterstand heeft voor de overstroming. Het water blijft stijgen tot in de nacht van 16 op 17 juli en bereikt een waterstand van 40,95 NAP, hierna begint het water weer geleidelijk te zakken.

Figuur 5: De waterstand van de Maas is tussen 14 juli en 17 juli bijna 8 meter gestegen en voert op zijn top 3375 m3/s water af, dit is meer dan 3,3 miljoen liter water per seconde.

Donderdagavond 15 juli besluit burgemeester Leurs van Stein om de inwoners van Maasband, Meers, Veldschuur en de straten Veerweg, Schoorvoetpad en Berger Maasstraat in Berg a/d Maas preventief te evacueren. Dit is niet direct voor een eventuele overstroming maar zodat nutsvoorzieningen en toegangswegen afgesloten kunnen worden.

Ondanks de schade die wordt aangericht blijken de waterwerken van Consortium Grensmaas effectief te zijn. De uiterwaarden worden wel gevuld maar de Maas blijft op haar aangewezen plaats.
Wel blijkt dat ook diverse zijrivieren en beken extra waterbuffers dienen te krijgen in de toekomst voor een betere waterafvoer.

Op18 juli verlaat het hoge maaswater Limburg en beginnen de wekenlange opruimwerkzaamheden. Vele vrijwilligers zetten zich in om alle zwerfrommel langs de waterwegen op te ruimen. Dit mag niet op eigen initiatief, men kan zich aanmelden bij diverse gemeenten om in groepsverband mee te helpen.

Meer over 'Historische overstromingen en dijkdoorbraken' is te lezen in het basisrapport onder hoofdstuk 4.6.3. dat binnenkort wordt gepubliceerd.