Lijnpaden bij Maasband

Auteur Lita Wiggers en Har Wijnen

Met het aanleggen van de hoogwatergeul rondom Maasband heeft de werkgroep MaasBandProject ook speciale aandacht besteed aan het in kaart brengen van de oude wegen, voetpaden en lijnpaden rondom Maasband.

In het rapport, dat op 8 juli aanstaande aan de gemeente gepresenteerd wordt, staat bij hoofdstuk 4.9 een stukje geschiedenis vermeld over deze zogenoemde Lijnpaden.

Het is best een uitdaging om aan de hand van de oude kaarten een reconstructie te maken van hoe in oude tijden de mensen te voet, of met paard en karren de paden en wegen volgden om richting Elsloo of Urmond te komen. Of gebruik maakten van de lijnpaden langs de Maas om stroomopwaarts of -afwaarts te gaan. Naamsaanduidingen (toponiemen) zeggen in dit verband ook veel over de oorspronkelijke functie van de plek of weg. Bijvoorbeeld De Vaar Geut, de betekenis is waarschijnlijk terug te voeren op de dialectwoorden varen = rijden en Geut = goot, in de betekenis van een smalle verdieping waar iets doorheen kon, bijvoorbeeld karren die door een “geut” konden rijden. Een leuke uitdaging is natuurlijk of je aan de hand van de oude structuren nu nog een wandeling zou kunnen maken die grotendeels het spoor volgt van vroeger.

Op de serie Rivierenkaarten 1848 – 1884 die op verzoek van de Rijksdienst voor de Waterstaat werden gemaakt, werden Lijnpaden ingetekend. Deze lijnpaden werden gebruikt om met paarden de schepen met vracht tegen de stroom in te trekken naar de diverse havens gelegen langs de Maas.
De afbeelding uit de 16de eeuw laat het gebruik van zo’n lijnpad zien. Hierop is te zien hoe met paarden de schepen werden voortgetrokken.

De opmetingen voor de Rivierenkaart kaart van Berg vond plaats in 1848. De vraag of de lijnpaden toen ook nog in gebruik waren is niet eenvoudig vast te stellen. Daarvoor dienen ook andere bronnen over de Maashandel uitsluitsel te geven. Op deze kaart loopt het lijnpad aan de Belgische kant van de Maas beginnend noordelijk van grenspaal nr. 117. Rechts van de Maas ligt geen lijnpad omdat ten noordwesten van Nattenhoven aan de Nederlandse kant allerlei Maasgeulen liggen. Deze zijn afgedamd en er is in 1873 een beschermingsdijk aangelegd. Dat er op die plek een lijnpad loopt is op de kaart duidelijk aangegeven. De talweg, het diepste punt in de Maasbedding, loopt dicht tegen de Belgische kant in een buitenbocht van de Maas. Blijkbaar waren in 1848 de lijnpaden nog zo duidelijk zichtbaar in het landschap dat men ze dus ook op de rivierkaart moest/wilde aantekenen.

Mogelijk liep bij het veer van Berg aan de Nederlandse kant ook een lijnpad naar het zuiden ofschoon dat niet zo blijkt uit de Topografische–Militaire kaart van 1850. Dat lijnpad zou de weg Bergsche Schoor kunnen zijn maar die lag dan wel een stuk hoger dan de Maas en lijnpaden werden meestal niet gebruikt als openbare weg. Op de kaart loopt het lijnpad bij Berg ook aan de Belgische zijde.

In 1848 is het grindeiland in de Maas bij Urmond volledig aanwezig. Op een oude kaart is te zien dat er minstens twee percelen met verschillend gebruik aanwezig zijn. Op de minuutkaart van Urmond van 1842 (maar eerder bemeten) is door de landmeters vastgesteld dat er twee percelen op het eiland waren. Één perceel was in gebruik als weiland en een ander deel was in gebruik als tuin. Of de haven van Urmond dan nog in gebruik is of als zodanig nog zou zijn te gebruiken is uit deze rivierkaart niet te bepalen. Schriftelijke bronnen zouden uitsluitsel kunnen geven maar is in het kader van dit basisonderzoek nu niet meegenomen. 

In 1863 is de rechter Maasarm rechts van het grindeiland aan de zuidkant van het eiland afgesloten door een dam. Daarnaast is in 1868 nog een dijk in aangelegd. De linkerkant van het eiland is dan de rechteroever van de Maas geworden en er ligt ook een versterking, waarschijnlijk een dijk. Tevens zijn vanuit het eiland drie kribben de Maas in gebouwd waardoor de stroming van de Maas richting eiland sterk geremd werd. Het eiland kon niet wegstromen en er kon juist grindafzetting plaatsvinden, waardoor het eiland groter kon worden. In 1863 is er door die dam dus een definitief einde gekomen aan de mogelijkheid om de rechter Maasarm te bevaren en daardoor konden  schepen niet meer aanleggen in de haven van Urmond. Wanneer de haven precies haar functie had verloren is uit andere bronnen (die we nog gaan onderzoeken) waarschijnlijk vast te stellen.

afb.2.De stippellijn geeft het vermoedelijke traject van het lijnpad weer.

Op deze afbeeldingen uit de 16de eeuw is te zien hoe het lijnpad verlegd werd toen grote delen grond verlandde als de Maas zijn loop verlegd. Het eerdere lijnpad werd nu gebruikt door boeren om bij de akkers te komen en werd de Leutherhoekweg. (Dit weten we door diverse kaarten op elkaar te leggen met bepaalde software en ze te vergelijken)

Op de Rivierenkaarten uit 1848 zijn niet alleen de lijnpaden in 1848 te zien, we hebben hierop ook aangegeven welke lijnpaden (resten) we vonden uit de 16de eeuw.

Tot slot

De functie van de lijnpaden is voorbij. Maar deels zijn in het huidige landschap de oude lijnpaden nog wel te herkennen. Vanuit de Bath in Urmond begon een weg/pad aansluitend op de weg die voor het klooster liep. Die weg loopt over de Nak recht naar de Nederlandse kant van de Maas. Daarna buigt de weg naar het zuiden af en loopt vlak langs de Maas (wat erop duidt dat aldaar een oever was die een stuk hoger lag dan de Maas). Die weg/dat pad loopt door (vlak langs de Maas blijvend) tot in Maasband. Dat is de weg die, met wat aanpassingen na 1848, nu bekend staat als Urmonder Weerdweg, overgaand in de Leutherweg en vermoedelijk in de Maasdijkweg bij Maasband. Bij Mazelhoven loopt het oude  lijnpad nog steeds dicht tegen de Maas aan. Een verder verloop van het lijnpad aan de zijde van Maasband zal nog onderzocht moeten worden.